هفت شهر عشق را عطار گشت
ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم
نفس انسان که شاهکار آفرینش است دارای قابلیت کمال است و چنانچه تحت تعلیم و تزکیه قرار گیرد می تواند از مرتبه طمع که پست ترین درجه نفس است به مقام "اخفی" که مقام اولیا و مقربان است برسد. مراتب و مقاماتی که انسان می تواند طی کند از قرار زیر است:
1- مرتبه طبع
2- مرتبه نفس
3- مقام قلب
4- مقام روح
5- مقام سِر
6- مقام خفی
7- مقام اخفی
و ما در ادامه مطلب این هفت مرتبه و مقام را که بعضی از عارفان "هفت شهر عشق" یا "هفت وادی عشق" نامیده اند، از کتاب "حکمت الهی" شادروان "الهی قمشه ای" نقل می کنیم.
1- مرتبه طبع
مرتبه طبع عبارت است از مرتبه قوای نباتی و آثار و افعال آن چون خوردن و آشامیدن و نمو و تناسل است. (هر انسانی در بدو امر در این مرتبه به دنیا می آید)
2- مرتبه نفس
مرتبه نفس مرتبه قوای حیوانی و ادراکات حس و خیال و وهم است که با آن ابداع و اختراع و تهیه وسایل زندگانی و آسایش و خوشیها کند و چون به مخالف خود برخورد کند جنگ و نزاع و شورش در جهان برانگیزد. تا این سر حد احساس و فهم، حیوانیت است و هنوز خورشید کمال او از افق انسانیت طلوع نکرده است.
3- مقام قلب
مقام توجه به عالم غیب است لیکن با نظر به عالم شهود. از جهت حدوث، مقام قلب ابتدای مقام انسانیت است و آن وقتی است که نفس ناطقه را از قفس بدن، روزنه ای به عالم غیب باز باشد. لیکن چون از چنگ قوای نفسانی شهوت و غضب مستخلص نگردیده است گاهی از آن روزنه به عالم غیب نظر کند و گاهی محکوم نفس حیوانی شده، به شهوت دنیوی بپردازد و از این رو این مقام را مقام قلب گویند که پیوسته در تقلب و تحول است. گاهی مقام روح که مقام مافوق آنست متحول می شود و گاهی به مرتبه نفس که مادون آنست باز میگردد.
4- مقام روح
آن را مقام نفس ناطقه نیز می نامند که بالکل از چنگ قوای بدن و آثار طبع و نفس مستخلص شده و به روحانیون عالم قدس پیوسته است.
5- مقام سِر
در این مقام است که عارف به حق و جمال الهی یعنی به معروف بینا می گردد و اسرار الهی را در همه موجودات مشاهده می کند و به زبان ذات می گوید: " ندیدم چیزی را مگر آنکه دیدم خدا را در آن".
6- مقام خفی
و آن مرتبه ای از نفس انسان است که تنها خدا را مشاهده می کند و نه خدا در هر چیز که لازمه اش هر چند بطور آیینه خلق دیدن باشد. دارنده مقام خفی به مقام "فنای فی الله" رسیده و حجاب را از پیش نظر برانداخته و همه حق را بیند نه چون صاحب مقام سِر که در همه اشیا خدا را بیند و صاحب سِر کسی است که به اسرار حق پی برده است و آن کس که به اسرار حق پی برد ماهیت اعتباری ممکنات حجاب وی نشوند بلکه آیینه مشاهده خدا در نظر او باشند.
7- مقام اخفی
این مقام همان فنای در حق است. منتهی توجه به فنا هم در این مقام نیست. یعنی عارف ملتفت فنای ذات خود در شهود حق نیز نباشد. سرگرمی به شهود جمال حق، وی را از شهود نیز فارغ ساخته است. این مقام مقام "فنای عن الفنا" و آخرین مقام انبیا و اولیا است و به آن سِر سِر یا سِر سلطان گویند.
در مسیر خدا dmkh.persianblog.ir