افزایش شدید متوسط p/e بازار
نسبت قیمت به سود هر سهم (p/e) عددی است که از تقسیم قیمت جاری هر سهم در بازار سرمایه بر میزان سود آن بدست میآید که یکی از روشهای قیمتگذاری سهام است، اما مساله مهمی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که مقدار عددی این نسبت برای دورانهای مختلف رکود یا رونق متفاوت است. بهعنوان مثال یک سهم در دوران رونق بازار یک عدد را بهعنوان نسبت p/e میپذیرد و در دوران رکود عددی دیگر را به ثبت خواهد رساند، این در حالی است که در هر دو دوره، سود هر سهم شرکت تقریبا یکسان بوده است. از این رو اگر بپذیریم که رشد چشمگیر شاخص در دو سال اخیر نشانگر تغییر دوران رکود به رونق است، تغییر نسبتهای p/e نیز پذیرفتنیتر است.
در شرایط رونق بازار، اغلب سرمایهگذاران چندین برابر دوران رکود برای یک سهم، پول پرداخت مینمایند که این امر در نهایت منجر به شکل گیری حباب قیمتی میشود. آنچه که قطعی است این نکته است که p/eها در دوران رونق باید بیشتر از دوران رکود باشد. از سویی باید بر این نکته تاکید ویژه کرد که تجربه چندین دهه از فعالیت بازارهای سرمایه در سراسر جهان نشان داده است سهام در بلندمدت در حدود قیمت ذاتی خود حرکت میکنند، اما هیجان دوران رکود یا رونق سبب فاصله گرفتن سهم از این ارزش میشود. فاصله گرفتن سهام از ارزش ذاتی (چه به شکلی مثبت و چه در شکل منفی) سبب میشود قیمتها در نهایت به سمت ارزش ذاتی همگرا شوند. همین امر برای نسبت p/e مصداق دارد، به طوري كه بازار تمایل دارد به حد متوسط قیمت به سود خود طی سنوات مختلف میل نماید و اگر این نسبت برای دورهای از مقدار متوسط خود فاصله بگیرد مجددا به سمت آن برگشت خواهد نمود. با توجه به این مقدمه، روند p/e بازار در سنوات گذشته و حال بازار بررسی میشود.
با توجه به شکل (14) در اواسط سال 1383 دومین حباب اصلی بازار سرمایه شکسته شد. در مدت 3 ماه شاخص 13 درصد نزول کرد. در پایان سال 1383 که قیمتها به میزان قابل توجهی نزول کرده بودند بر اساس گزارش سازمان بورس، میانگین p/e بازار 7/3 مرتبه رسیده بود. از این رو متوسط p/e بازار در بالاترین مقدار شاخص در اواسط سال 1383 در محدوده 5/8 مرتبه بوده است. با از بین رفتن حباب بازار سرمایه، میانگین p/e به 5/5 مرتبه میرسد و برای 3 سال در این محدوده تثبیت ميشود، اما با بحران اقتصادی غرب و کاهش شدید قیمتهای جهانی و به تبع آن ریزش شدید شاخص کل به ناگاه میانگین p/e بازار به 3/8 واحد کاهش مییابد. از ابتدای سال 1388 با رشد قیمتهای جهانی، میانگین p/e بازار سرمایه از 3/8 مرتبه رشد نمود و به 8 مرتبه در انتهای سال 1389 رسید.
به دلیل عدم دسترسی به گزارشی جامع از متوسط p/e بازار در سال 1375 (اولین حباب بازار سرمایه) با بررسی موردی قیمت سهام شرکتها در این سال به نظر میرسد که متوسط p/e بازار در محدوده سال 1383 قرار داشت. از بررسی تاریخی دو ریزش بزرگ بازار بورس میتوان به این نتیجه رسید که در سالهای 1375 و 1383 که در آن شاخص بازار بورس رشد 125 درصدی داشتند متوسط p/e بازار نیز به شدت رشد کرده و در محدوده 5/8 مرتبه بوده است. از سویی با رشد چشمگیر p/e در سال 1389 بر اساس آخرین گزارش سازمان بورس در تاریخ 22/01/1390 مقدار آن به 3/8 مرتبه رسیده است. بدین ترتیب با توجه به متوسط مقدار p/eدر سنوات مختلف و تداوم رشد آن در سال جاری، p/e بازار وارد محدوده اشباع شده است؛ بنابراين رکود و ریزش بازار چندان دور از انتظار نخواهد بود. در جدول (6) تغییرات شاخص کل و متوسط p/e بازار نشان داده شده است.
نتیجهگیری
متوسط p/e بازار در دو ریزش تاریخی بورس در سالهای 1375 و 1383 برابر با 5/8 مرتبه بود. از سویی با توجه به رشد متوسط p/e بازار به 3/8 مرتبه و تداوم افزایش آن، این نسبت وارد محدوده اشباع شده است. از این رو ریسک بازار افزایش پیدا کرده است و احتمال رکود و ریزش بازار با توجه به دورههای قبلی چندان دور از انتظار نمیباشد.
جذابیت و رونق در بازارهای موازی مانند مسکن یکی از دلایل اصلی رشد سریع و هیجانی بازار سرمایه، رکود بازارهای موازی و ورود نقدینگی جدید به بازار است. در شکل (15) بهطور همزمان نمودار حجم معاملات بازار در زیر نمودار شاخص کل نشان داده شده است. در این نمودار برای حذف نوسانات، از میانگین 14 هفتهای استفاده شده است. حجم معاملات بازار سرمایه از سال 1382 تا اواخر سال 1387 طی 5 سال تقریبا 5/2 برابر شده است، اما همانطور که مشاهده میشود طی 2 سال اخیر حجم معاملات به شدت بالا رفته و تقریبا چهار برابر شده است که یکی از دلایل آن ورود پول جدید توسط اشخاص حقیقی و حقوقی به سوی بازار است.
پاشنه آشیل بازار سرمایه رونق و جذابیت در بازارهای موازی مانند طلا، ارز، مسکن و ... خواهد بود. با توجه به رکود بازار مسکن و کاهش قیمت آن طی چند سال اخیر و از سویی با افزایش بهای تمام شده ساخت مسکن بر اثر افزایش قیمتهای جهانی و اجرای طرح هدفمند کردن یارانهها از سال 89 و تداوم آن در سال جاری، قیمتهای کنونی مسکن نسبت به سال گذشته به مراتب جذابیت بیشتری پیدا کرده است. از سویی آمار تعداد مبایعه نامههای تنظیم شده در بنگاههای مسکن شهر تهران از سال 1388 نسبت به سال 1389 با رشد 33 درصدی از 107 هزار فقره به
142 هزار فقره رسیده است. تداوم کاهش قیمت مسکن یا رکود آن و از سویی افزایش بهای تمام شده آن در نهایت منجر به رونق یا افزایش قیمت مسکن خواهد شد. این امر ورود سرمایههای جدید به بازار سرمایه را با چالش مواجه خواهد نمود و حتی میتواند باعث خروج پول از بازار سرمایه به سمت این بازار شود. بدین ترتیب هیجان بازار سرمایه فروکش خواهد کرد، سرانجام پتانسیل افت قیمت و ورود به یک دوره رکودی ایجاد خواهد شد.
نتیجهگیری کلی از بررسی عوامل بنیادی
با توجه به احتمال:
1) توقف سیر شتابان قیمتهای جهانی
2) افزایش تورم در اثر اجرا شدن طرح هدفمند کردن یارانهها
3) خروج نقدینگی ناشی از رونق بازارهای موازی
4) افزایش ریسک بازار بر اثر افزایش متوسط p/e بازار
ریسک بازار سرمایه به شدت بالا رفته است و احتمال توقف روند صعودی بازار در اثر رخ دادن عوامل فوق دور از انتظار نمیباشد.
تحلیل تکنیکال شاخص
بر اساس نمودار (16) از منظر بلندمدت با استفاده از خطوط روند نوسانات شاخص کل را میتوان به دو روند کلیدی تقسیم نمود:
* خط روند صعودی بلندمدت 11 ساله آبی رنگ
* شروع از 429 واحد در تاریخ 19/05/1373
* نقطه شکست در 10107 واحد در تاریخ 28/10/1384
* متوسط شیب رشد سالانه 32 درصد
* خط روند صعودی 2 ساله سبز رنگ
* شروع از کف 7955 واحدی در تاریخ 09/01/1388
* متوسط شیب رشد سالانه 54 درصد
با توجه به تغییر نحوه محاسبه شاخص کل از سال 1387، در این شاخص علاوه بر بازده قیمت، بازده نقدی سهام نیز محاسبه میشود؛ بنابراین شاید تا حدودی شیب این دو خط روند با یکدیگر برابر باشند. طی دو مقطع زمانی 1375 و 1383 شاخص کل از خط روند صعودی 11 ساله آبی رنگ دور میشود، از سویی از اواخر سال 1389 شاخص کل در حال دور شدن از خط روند صعودی 2 ساله سبز رنگ است.
با دید بلندمدت تا زمانی که نمودار قیمت به زیر خط روند صعودی 2 ساله سبز رنگ نفوذ نکند، روند بازار صعودی خواهد بود. در حال حاضر نمودار شاخص کل 30 درصد از خط روند مذکور فاصله گرفته است.
با دید میان مدت و کوتاهمدت، شاخص کل بر روی سه خط روند صعودی سوار شده است:
1) خط روند صعودی کوتاهمدت 4 ماهه بنفش رنگ با شیب رشد سالانه
100 درصدی
2) خط روند صعودی یک ساله آبی رنگ با شیب رشد سالانه 67 درصدی
3) خط روند صعودی 2 ساله سبز رنگ با شیب رشد سالانه 54 درصدی
با نزول شاخص به زیر خط روند صعودی کوتاهمدت بنفش رنگ که از شیب نسبتا بالایی برخوردار است، این خط روند شکسته خواهد شد و سیگنال نزول کوتاهمدت شاخص صادر ميشود. به همین ترتیب با شکسته شدن خط روند صعودی میان مدت آبی رنگ و خط روند بلند صعودی بلندمدت سبز رنگ، به ترتیب سیگنال نزول میان مدت و بلندمدت شاخص صادر خواهد شد. این خطوط در شکل (17) نشان داده شده است.
در شکل (18) نمودار خطوط میانگین متحرک کوتاهمدت 8 هفتهای قرمز رنگ، میانگین متحرک میان مدت 34 هفتهای آبی رنگ و میانگین متحرک بلندمدت 55 هفتهای سبز رنگ نشان داده شده است. قرار گرفتن نمودار قیمت در بالای هر سه خط میانگین متحرک حکایت از تمایل رشد بازار در آینده است. نزول نمودار به زیر خط میانگین متحرک کوتاهمدت قرمز رنگ اولین نشانه نزول شاخص صادر خواهد شد. در صورت عبور خط میانگین متحرک قرمز رنگ به زیر خط میانگین متحرک میان مدت آبی رنگ سیگنال تایید ریزش بازار صادر خواهد شد.
نتیجهگیری از تحلیل تکنیکال
روند جاری شاخص کل صعودی است. با نزول شاخص به زیر خط روند صعودی کوتاهمدت بنفش رنگ سیگنال نزول کوتاهمدت و به همین ترتیب با شکسته شدن خط روند صعودی میان مدت آبی رنگ و خط روند بلند صعودی بلندمدت سبز رنگ، به ترتیب سیگنال نزول میان مدت و بلندمدت شاخص صادر خواهد شد. از سویی نزول نمودار به زیر خط میانگین متحرک کوتاهمدت قرمز رنگ اولین نشانه نزول شاخص صادر خواهد شد. در صورت عبور خط میانگین متحرک قرمز رنگ به زیر خط میانگین متحرک میان مدت آبی رنگ سیگنال تایید ریزش بازار صادر خواهد شد.
این تحلیل صرفا پیشبینی بیشترین احتمال بوده و هیچگونه مسوولیتی به عهده تهیهکنندگان آن نخواهد بود.
توصیه نهایی به سهامداران و متولیان امور بازار سرمایه
بر اين اساس سهامداران توجه داشته باشند كه ریسک بازار سرمایه به شدت در حال افزایش است؛ بنابراين از خریدهای هیجانی پرهیز كنيد.
همچنين با توجه به ورود نقدینگی جدید به بازار سرمایه و برای جلوگیری از ایجاد حباب قیمتی در آن، نیمه اول سال جاری بهترین موقعیت برای ورود شرکتهای بزرگ مشمول اصل 44 به بورس است.